باغبانی

عوامل سیاه شدگی مغز گردو

در احــداث بــاغ گردو اقلیم از اهمیت خاصی برخوردار است. مهمترین مخاطرات اقلیمی یخبندان زود رس و یا دیر رس، سرمای زمستانه، درجه حرارت تابستان می باشد. در صورت یكسان بودن عوامل دیگر، آب و هوای مناسب تولید کننده را در موقعیت اقتصادی سودمندى قرار می دهد. بارندگی و رطوبت نسبی بالا در اوایل فصل بهار و تابستان موجب افزایش شیوع بیماری بلایت گردو می شود ولی ارقام دیر برگ گردو معمولاً از آلودگی مصون می مانند.

در شرایط آب و هوایی بسیار خشك، احتمال دارد که درختان رشد مطلوبی داشته باشند ولی میوه ها به خوبی پر نمی شوند. اگر رطوبت نسبی هوا پایین باشد میوه های گردو دچار سوختگی پوست (سیاه شدن) می گردد. دامنه کوهها به شرط برخورداری از خاك خوب برای احداث باغ گردو مناسب می باشد.

 یكی دیگر از عوامل سرنوشت سـاز در کارآئی و عملكرد نهائی بـاغ دسترسـی بـه آب کافی بـا کیفیت مطلوب است. درختان گردو در طول حـیات خود، هر سـاله وارد مراحـل مختلفی از رشـدونمو شـامل جوانه زنی، گلدهی و تشكیل میوه، رشد رویشی، گل انگیزی و تشكیل جوانه های گل، رشد و نمو میوه و جنیـن (مغـز) می شوند. هر نوع غفلت در آبیاری منجر به کاهش شـدید عملكرد و رشـد رویشی سال جاری و حتی سال آینده خواهد شد. اثرات کمبود آب بسته به مرحله رشد و نمو متفاوت است با این حال، حساسترین مرحله دخیل در کمیت و کیفیت محصول یعنی تشكیل جوانه های گل و بلوغ و رنگ مغز در تیر و مرداد ماه اتفاق می افتد به طوری که کمبود آب و افزایش دما در طول این دو ماه منجر به توقف رشد، کاهش وزن مغز و افزایش چروکیدگی و سیاه شدن مغز و حتی کاهش باردهی سال آینده( کاهش تشكیل جوانه های بارده) می شود.

در این بخش به عوامل فیزیولوژیک که موجب سیاه شدگی مغز گردو می شوند پرداخته می شود

– تنوع ژنتیکی باغ ها و وجود ژنوتیپ های زودرس

 یکی از مشکلات در بیشتر باغ های گردوی کشور، بذری بودن باغ ها و تنوع ژنتیکی باغ ها است. چون فرآیند رسیدن میوه در ارقام زودرس با هوای گرم اواسط تابستان ( اواسط تا اواخر مرداد ماه) همزمان است باعث قرار گرفتن طولانی مدت میوه در معرض نور و گرمای شدید تابستان میشود که علاوه بر آفتاب سوختگی منجر به اکسید شدن روغن مغز میوه و در نهایت سیاه شدن مغز میوه می شود. همچنین گلدهی زودهنگام باعث افزایش احتمال سرمازدگی و ریزش گلها در بهار میشود، بنابراین توجه به احداث باغهای یکنواخت با کمک نهالهای پیوندی ارقام دیررس از اهمیت زیادی برخوردار است.

– تاثیر دما

دمای بالای هوا و شدت نور زیاد در زمان توسعه میوه که مصادف با کم آبی و حداکثر تبخیر و تعرق است علاوه بر آفتاب سوختگی منجر به ایجاد لکه های سیاه و یا سیاه شدگی کامل مغز گردو می شود. برای دستیابی به گردوهایی با مغز پر و میزان چربی بالا، درجه حرارتهای 27 تا 33 درجه سانتیگراد طی چند هفته قبل از برداشت لازم است، اما تابستانهای گرم و درجه حرارت های بالای 38 درجه سانتیگراد در طی دوره سفت شدن مغز باعث تیره شدن آن میشود. همچنین نور شدید علاوه بر آفتاب سوختگی منجر به ایجاد لکه های سیاه و یا سیاه شدگی کامل مغز گردو نیز می شود.

آبیاری تکمیلی در تابستانهای گرم و در درجه حرارت های بالای 35 درجه سانتیگراد تا حدودی میتواند در جلوگیری از سیاه شدگی مغز گردو نقش داشته باشد.

استفاده از ترکیبات (کود) ضد تنش به دلیل افزایش تحمل گیاه به تنش های محیطی، افزایش غلظت کلروفیل و در نتیجه اثر بر فتوسنتز، بر رشد و عملکرد گیاهان توصیه می گردد.

– آبیاری

کمبود آب آبیاری موجب کاهش رشد شاخساره، کاهش تعداد جوانه های گل، کاهش پرکردن مغز گردو، کاهش ارزش مغز، سیاه شدن مغز گردو و کاهش تا حدود 42 درصدی عملکرد می شود(). باغداران گردو با توجه به دمای بالای هوا و سطح خاك و حساسیت این درخت به تنشهای حرارتی برای جلوگیری از سیاه شدن مغز گردو و تضعیف درختان می بایستی اقدام به آبیاری باغ ها کنند. به طور کلی دانستن عمق مؤثر ریشه، ظرفیت نگهداری آب خاك و مقدار آب قابل دسترس ریشه، حد مجاز تخلیه رطوبتی خاك برای درخت گردو تبخیر و تعرق واقعی و نیز نیاز آبی درخت از اهمیت زیادی برخوردار است. حد مجاز تخلیه رطوبتی خاك برای گردو در شرایط بهینه 52 درصد نظر گرفته می شود. چنانکه آب در دسترس از این حد کاهش یابد، رشد گیاه و کیفیت مغز گردو بسته به مدت زمان وضعیت کاهش رطوبت به طور منفی تحت تأثیر قرار میگیرد. زهکش مناسب برای درخت گردو بسیار مهم است و این درخت در برابرکاهش اکسیژن خاك بسیار حساس است. در شرایط خشک و نیمه خشک برنامه ریزی آبیاری از اهمیت زیادی برخوردار است. آبیاری هفتگی درختان گردو به ویژه در یک ماه قبل از برداشت محصول در جلوگیری از سیاه شدن مغز میوه بسیار مفید است

– شرایط خاک، تغذیه و کوددهی

خاك عمیق سیلتی- لومی با زهکش مناسب بهترین شرایط را برای پرورش گردو فراهم می آورد برای کاشت نهال و ایجاد باغ گردو، الزم است خاک عمیق و حداقل 120 سانتیمتر عمق داشته باشد. گردو به خاكهای حاصلخیز واکنش بسیار خوبی نشان میدهد و زمان رسیدن میوه تسریع می شود.

کم عمق بودن خاک، زیادی میزان سنگ و سنگریزه در افق خاک، واکنش بالای خاک و آهک زیاد خاک و به تبع آن عدم جذب ریزمغذی ها (آهن، روی، منگنز، بر، مس و مولیبدن) از عوامل محدودکننده رشد و باردهی و سیاه شدگی مغز گردو به شمار می رود. بنابراین مطالعه عمق خاک و بررسی لایه های محدود کننده نفوذ ریشه با حفر پروفیل پیش از احداث باغ گردو جهت جلوگیری از مشکلات بعدی درختان از جمله کمبود آب و مواد غذایی که میتواند منجر به سیاه شدگی مغز گردو و همچنین مستعد شدن درخت جهت ابتلا به بیماریهای قارچی از جمله پوسیدگی های مغز گردو میشود، ضروری است.

در زمان حداکثر نیاز تغذیه ای گردو کوددهی و آبیاری بسته به نیاز گیاه برای به حداکثر رساندن اندازه و تسریع در بلوغ میوه الزم است. به طور کلی توصیه کودی میبایست بر اساس آزمون خاک و برگ باشد.

برخی کشاورزان برای سفید شدن مغز گردو از نمک استفاده میکنند که مصرف متوالی آن برای درخت زیانبار است. پیشنهاد میشود، به جای استفاده از نمک از نیترات پتاسیم به میزان 500 گرم برای هر درخت استفاده شود. بدیهی است در صورت کاربرد نیترات پتاسیم الزم است با مشورت کارشناسان، مصرف سولفات پتاسیم تعدیل شود.

-استفاده از کود دامی نپوسیده

کود دامی نپوسیده یکی از عوامل مؤثر در سیاه شدن مغز گردو و بیمارشدن درختان است. کودهای دامی نپوسیده به خصوص کودهای مرغی دارای مقادیر زیادی آمونیاک هستند و این مسئله باعث جذب آمونیاک به همراه آب آبیاری توسط میوه می شود. در نتیجه این امر باعث شکسته شدن روغن و سیاه شدن مغز گردو می شود.  لذا استفاده از کودهای دامی که به مدت یک سال پوسیده شده باشند، توصیه می شود.

– تأخیر در جداسازی پوست سبز میوه

تأخیر در جداسازی پوست سبز یکی از شایعترین عوامل سیاه شدن مغز گردو است. زمان بلوغ فیزیولوژیکی گردو پس از تجمع حداکثری چربی و تغییر رنگ بافت اطراف مغز از رنگ روشن به رنگ بلوطی است که معمولاً 21 روز قبل از ریزش طبیعی گردو است. برداشت مکانیزه و انتخاب روش صحیح برداشت که در حداقل زمان انجام گیرد، اهمیت خاصی دارد. در برداشت مکانیزه استفاده از ماشین پوست گیر الزامی است.

استفاده از اتفون مایع به میزان 1000 تا 3000 پی پی ام برای هر درخت در جداکردن پوست سبز گردو مؤثر است. اتفون با تسریع در رسیدن پوست سبز گردو سبب سهولت جداشدن آن از روی پوسته سخت شده و در نتیجه برداشت گردو را هنگامی که کیفیت مغز حداکثر است، امکانپذیر می سازد.

گردوی ایرانی میبایستی تا آنجا که ممکن است در زمان بلوغ فیزیولوژیکی، به سرعت برداشت، پوست زدایی و خشک شود. تأخیر در برداشت و خشک کردن موجب سیاه شدن مغز و رشد کپک شده که مغز گردو را از بین میبرد. به این دلیل که با جدا شدن میوه از شاخه، دیگر مغز قادر به جذب آب و مواد معدنی نیست و چنانچه میوه ها در جای گرمی انبار شده باشند، پوشش سبز به سرعت باعث افزایش دمای میوه شده و آب مغز تبخیرمی شود.

در صورت آبیاری منظم به ویژه در زمان توسعه مغز گردو، پوست سبز به طور یکنواخت در زمان بلوغ متورم و ترك میخورد و شرایط مطلوب برای برداشت به وجود می آورد. اما در صورتی که درختان آب کافی دریافت نکرده باشند، این یکنواختی، تورم و ترك خوردن کاهش می یابد. بعد از چیدن میوههای گردو میبایست پوست آنها جدا و محصول را در سایه و در جای خشک پهن کرد تا خشک شوند

محل خشک کردن باید طوری باشد که هوا در آن جریان داشته باشد تا محصول به طور کامل خشک شود. قرار دادن میوه ها در مقابل آفتاب جهت تسریع در خشک شدن میوه، باعث افزایش تبخیر از سطح میوه و کاهش میزان آب مغز و کوچک و چروکیده شدن مغز و عدم بازار پسندی آن می شود  استفاده از انواع دستگاه های خشک کن به جای خشک کردن سنتی گردو که باعث آفتاب سوختگی و اکسید شدن فنلهای مغز و در نتیجه تیره شدن آن می شود، توصیه می شود. این دستگاه ها می توانند میوه ها را در مدت 24 تا 48 ساعت خشک کنند. از انبارداری طولانی مدت نیز باید پرهیز نمود. بهترین شرایط برای افزایش عمر انباری گردو نگه داری آن در دمای صفر تا 3 -درجه سانتیگراد همراه با رطوبت پایین است. در دمای بالا، رشد قارچ ها میتواند موجب تجمع آفلاتوکسین در گردو

شود. گردوی برداشت شده با رطوبت 2 تا 8 درصد بهترین رنگ، طعم و مواد مغذی را خواهد داشت.

منابع:

– علل پوسیدگی و فساد مغز گردو و مدیریت تلفیقی آن. کاووس کشاورزی و هادی کریمی پور فرد. نشر آموزش کشاورزی ، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. 1400.

– عوامل کاهش کمی و کیفی محصول گردو و راهکارهای عملی آن. علیرضا رحمانیان حقیقی و هادی کریمی پورفرد. نشر آموزش کشاورزی ، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. 1399.

– اثر کودهای حاوی اسیدهای آمینه و عصاره جلبک دریایی بر اجزاء عملکرد پسته رقم احمد آقایی. تراب احمدی، بهرام عابدی و فرهاد صابر علی. نشریه پژوهش های میوه کاری، 4 (2): 94-105. 1398.